Rozdział poprzedni

Status przyszłych państw członkowskich w Europie Środkowej i Wschodniej

Jak to wyjaśniono w poprzednich rozdziałach, NATO oświadczyło, że przyszłe państwa członkowskie, aby przystąpić do Sojuszu, muszą okazać przywiązanie do demokracji, akceptację zasad Sojuszu, a także zdolność i gotowość do udziału w wypełnianiu funkcji bezpieczeństwa NATO oraz wzięcia na siebie odpowiedzialności wynikającej z członkostwa w NATO. Państwa Europy Środkowej i Wschodniej, które wyraziły zainteresowanie członkostwem, znajdują się w grupie spełniającej te wymagania. Chociaż NATO i jego poszczególni członkowie będą musieli bardzo uważnie ocenić wymienione elementy w momencie podejmowania decyzji o zaproszeniu nowych członków do Sojuszu, przedstawienie już teraz kilku uwag na ten temat jest możliwe i może być pożyteczne.

Przygotowanie militarne i interoperacyjność

Państwa Europy Środkowej i Wschodniej poczyniły różnego rodzaju postępy w reformowaniu i restrukturyzacji wojska, tak aby sprostać wymaganiom członkostwa w NATO. Niektóre musiały budować armie prawie od zera i mają ograniczone możliwości. Inne miały znacznie większe możliwości militarne od samego początku i teraz posiadają znaczny potencjał wojskowy. Na przykład wojsko polskie posiada obecnie około 90 helikopterów bojowych, ponad 1700 czołgów, około 1500 opancerzonych pojazdów bojowych i ponad 1500 sztuk ciężkiej artylerii.
Większość państw Europy Środkowej i Wschodniej może w okresie kryzysu przyjmować siły wsparcia z obecnych państw NATO. Jednak wiele z nich ma przed sobą reformę struktur wojskowych, stworzonych zgodnie lub pod wpływem standardów i zadań Układu Warszawskiego. Mimo ograniczonych środków, wiele krajów poczyniło kroki w kierunku restrukturyzacji części swoich wojsk według wzorców powszechnych w krajach NATO, korzystając przy tym między innymi z możliwości oferowanych przez Partnerstwo dla Pokoju. Szczególnie promowana była interoperacyjność w programach PdP i poprzez amerykański program Inicjatywy Warszawskiej, który od roku finansowego 1996 przeznaczył 100 milionów dolarów rocznie na pomoc tym krajom i innym partnerom w przygotowaniach do ewentualnego członkostwa w NATO, jak również do udziału w PdP.
Zdolność tych państw do przeznaczenia odpowiednich środków na rozszerzenie będzie zależała od powodzenia ich reform ekonomicznych. Niektóre państwa Europy Środkowej i Wschodniej mają najtrudniejszy okres transformacji ekonomicznej za sobą. Inne są we wcześniejszych fazach przekształceń wolnorynkowych. Dzięki powodzeniu reform i osiągnięciu wzrostu gospodarczego, kraje Europy Środkowej i Wschodniej będą mogły utrzymać skromny wzrost swoich budżetów wojskowych, tak aby móc sprostać standardom NATO w zakresie interoperacyjności i gotowości.
Przejawem wzrostu gotowości i interoperacyjności jest dowodzona przez NATO misja w Bośni. Misja ta wiąże się z istotnym przemieszczeniem sił NATO przez niektóre państwa Europy Środkowej i Wschodniej, budową urządzeń wojskowych na Węgrzech oraz operacjami w Bośni prowadzonymi przez Stany Zjednoczone, inne siły zbrojne NATO i PdP, w tym polskie i czeskie bataliony bojowe, węgierskie i rumuńskie bataliony inżynieryjne oraz mniejsze jednostki z Litwy, Łotwy i Estonii. Jest to pozytywne doświadczenie, w które partnerzy z Europy Środkowej i Wschodniej, wraz z wojskami rosyjskimi, dalej wnoszą swój znaczący wkład i które pokazuje, że pewien stopień interoperacyjności już istnieje.

Rozwój demokratyczny i gospodarczy

Większość państw Europy Środkowej i Wschodniej poczyniła wielkie postępy od 1989 roku w budowaniu podstaw demokracji wolnorynkowej oraz w zapewnieniu cywilnej kontroli nad armią, rządów prawa, przestrzegania praw człowieka i kontroli parlamentarnej, chociaż w całym regionie istnieją różnice w zakresie osiągniętego postępu. Większość państw tego regionu jest obecnie demokratyczna, odbywają się w nich wolne i rzetelne wybory na szczeblu państwowym, prawie wszystkie przeszły w atmosferze spokoju jedną lub więcej całkowitych zmian swoich rządów. W większości państw regionu istnieją faktyczne instytucje demokratyczne oraz szanowane są podstawowe prawa człowieka. Niedawny raport Departamentu Stanu na temat praw człowieka, a także inne raporty odnotowują jednak, że w niektórych państwach występują poważne problemy (na przykład w Albanii i Słowacji), a w innych pojawiają się one od czasu do czasu (np. dyskusje w kilku krajach na temat odpowiedniej kontroli wiadomości przekazywanych przez telewizję państwową).
Reformy wolnorynkowe są zaawansowane w wielu państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Reformy te i ich korzystne rezultaty postępują w znacznym tempie w pewnych krajach, a w mniejszym w innych, jak na przykład w Albanii i w Bułgarii. Rumunia przygotowuje się do przyspieszenia reform wolnorynkowych, a nowy rząd Bułgarii również ogłosił takie zamiary.
Cywilna kontrola nad armią rozwija się w większości krajów tego regionu. Chociaż na skutek braku cywilnych ekspertów i doświadczenia parlamentarnego oraz oporu części korpusu oficerskiego rozwój ten został spowolniony, to jednak stopień cywilnej kontroli stale wzrasta.

Stosunki pomiędzy krajami ubiegającymi się o członkostwo

Stosunki pomiędzy państwami Europy Środkowej i Wschodniej, uwzględniając w szczególności kraje ubiegające się o członkostwo w NATO, są generalnie dobre, a w wielu przypadkach doskonałe. Kilka krajów realizuje politykę współpracy regionalnej i stara się polepszać stosunki z sąsiadami. Na przykład, jak wspomniano wcześniej, w 1996 roku Rumunia i Węgry zawarły traktat dwustronny, który bardzo poprawił ich stosunki, i aktywnie pogłębiają współpracę, która przejawia się ponownym otwarciem konsulatów, przeprowadzeniem ćwiczeń wojskowych i rozszerzeniem wzajemnie uznawanych praw mniejszości narodowych. Słowacja i Węgry również zawarły podobne porozumienie w 1995 r. Rumunia i Ukraina są w trakcie negocjacji, które otworzą drogę do zawarcia dwustronnego porozumienia.
Polska rozwinęła szczególnie silne stosunki z większością swoich sąsiadów, łącznie ze swymi dawnymi antagonistami - Litwą i Ukrainą. Słowenia poprawiła stosunki z Włochami i ściśle współpracuje nad wieloma sprawami z Węgrami. Albania poprawiła swoje stosunki z Grecją. Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Bułgaria i Albania utrzymują stosunki oparte na współpracy. Estonia, Łotwa i Litwa ściśle współpracują, włączając w to utworzenie Bałtyckiego Batalionu Pokojowego, i utrzymują przyjazne stosunki oraz współpracę obronną i polityczną z innymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej.
Niektóre problemy pozostają. Stosunki Estonii i Łotwy z Rosją stanowią złożony problem, a wysiłki Estonii i Łotwy w kierunku ich poprawienia nie powiodły się w pełni, chociaż jest widoczne, że obydwa te kraje podjęły poważne starania i wykazały wiele dobrej woli na rzecz poprawienia swoich stosunków z Rosją. Status wielkich albańskich mniejszości w regionie Kosowa w Serbii i w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii wzbudza obawy co do przyszłej stabilności na Bałkanach, a obawy te są pogłębiane przez polityczne i ekonomiczne napięcia w Albanii. Łotwa i Litwa zastanawiają się, jak rozwiązać problemy związane z ich morskimi strefami ekonomicznymi na Bałtyku. Rumunia musi jeszcze zawrzeć ważne traktaty z Ukrainą i Mołdawią, aczkolwiek widoczne są nowe oznaki postępu.

Przywiązanie do zasad NATO i do bezpieczeństwa transatlantyckiego

Kraje Europy Środkowej i Wschodniej, które chcą ubiegać się o przyjęcie do NATO, jasno zadeklarowały swoje przywiązanie do zasad i wartości uznawanych przez NATO oraz do zachowania bezpieczeństwa na obszarze NATO. Deklaracje te były składane przez kolejne rządy i partie opozycyjne, i generalnie wyrażają trwałą narodową zgodę. W większości przypadków deklaracje te poparte są działaniami, takimi jak reformy demokratyczne i gospodarcze, wysiłki na rzecz poprawienia stosunków z sąsiadami oraz wysiłki zmierzające do zwiększenia cywilnej kontroli nad wojskiem. Jak już jednak wspomniano, problemy związane z poszanowaniem norm demokratycznych w niektórych krajach, takich jak Albania i Słowacja, każą zadać pytanie, jak głębokie jest ich przywiązanie do tych zasad.
Większość krajów omawianego regionu podjęła działania zmierzające do osiągnięcia pewnego stopnia interoperacyjności z NATO. Wszystkie państwa, które wyraziły chęć przystąpienia do NATO, są już członkami PdP. Wszystkie, z wyjątkiem dwóch, wysłały swoje wojska na dowodzoną przez NATO operację IFOR w Bośni (te dwa państwa, Słowenia i Macedonia, same w przeszłości były republikami Jugosławii). Każde z tych jedenastu państw jest zaangażowane w intensywny dialog z NATO, w wyniku którego możliwa będzie m.in. ocena przywiązania tych krajów do zasad NATO.

Rozdział następny Powrót do początku