Rozdział poprzedni

Uzasadnienie i proces rozszerzenia NATO


Cel strategiczny: spokojna, nie podzielona i demokratyczna Europa

Rozszerzenie NATO jest częścią zakrojonej na szerszą skalę i długoterminowej amerykańskiej i sojuszniczej strategii, której zadaniem jest wspieranie ewolucji spokojnej, nie podzielonej i demokratycznej Europy. Taka strategia jest korzystna dla bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych i jest oparta na trwałym i ponadpartyjnym przeświadczeniu - potwierdzonym amerykańskim wkładem w czasie obu wojen światowych i w okresie zimnej wojny - że bezpieczeństwo w Europie jest żywotnym amerykańskim interesem. Region transatlantycki jest również społecznością wspólnych wartości - kręgiem wiary w instytucje demokratyczne, gospodarkę wolnorynkową i wolność ludzką. Jest w amerykańskim interesie, aby krąg tych, którzy wyznają te same wartości, rozszerzał się. Koniec zimnej wojny daje szansę wymazania linii podziału, które były siłą narzucone Europie, i zastąpienie ich żywymi politycznymi, wojskowymi i ekonomicznymi stosunkami, w które wchodzi się na zasadach wolnego wyboru. Celem tej strategii jest powstanie nowej Europy - włączając w to Rosję, inne kraje byłego Związku Radzieckiego oraz nowe europejskie państwa demokratyczne - Europy, która będzie silniejszym i lepiej prosperującym partnerem Stanów Zjednoczonych w sferze dyplomacji, handlu i wysiłków na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa w Europie i poza nią.
Od czasu zakończenia zimnej wojny Stany Zjednoczone i ich sojusznicy z NATO podjęli wiele inicjatyw, aby przyspieszyć realizację tej strategii. Są to między innymi:
- poparcie zjednoczenia Niemiec;
- ponad 11 miliardów dolarów bilateralnej pomocy w celu wspierania demokratycznych i rynkowych reform w Rosji, Ukrainie i w innych państwach Europy Środkowej i Wschodniej oraz w krajach byłego Związku Radzieckiego;
- negocjacja i implementacja Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE) z 1990 roku, w wyniku którego wyeliminowano 50 tysięcy sztuk wyposażenia wojskowego. Negocjacje związane z uaktualnieniem tego traktatu są następnym zadaniem;
- negocjacja i ratyfikacja traktatu o kontroli zbrojeń strategicznych START II, który po wprowadzeniu w życie będzie oznaczać redukcję amerykańskich i rosyjskich arsenałów nuklearnych o dwie trzecie;
- likwidacja rakiet INF i 90-procentowa redukcja NATO-wskiej broni nuklearnej w Europie, włączając w to jednostronne usunięcie rakiet krótkiego zasięgu i artyleryjskich pocisków nuklearnych oraz wspólną likwidację celów amerykańskich i rosyjskich nuklearnych rakiet strategicznych;
- programy pomocy zniszczenia zapasów nuklearnych i zabezpieczenia materiałów jądrowych w Rosji i w nowych niepodległych państwach;
- wsparcie dla europejskich wysiłków rozwoju Europejskiej Tożsamości w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony oraz zwiększenia europejskiego potencjału wojskowego w NATO;
- wysiłki w celu zwiększenia możliwości i roli Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE), Rady Europy, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Unii Zachodnioeuropejskiej i innych europejskich organizacji regionalnych;
- aktywna amerykańska dyplomacja i rozmieszczenie wojsk amerykańskich jako części dowodzonych przez NATO sił - w celu zakończenia wojny i zapewnienia pokoju w byłej Jugosławii;
- współpraca z Unią Europejską w negocjowaniu wielostronnych uzgodnień dotyczących liberalizacji handlu, takich jak Runda Urugwajska Generalnego Porozumienia na temat Taryf i Handlu.

Większe dostosowanie się NATO

NATO pełni niezastąpioną rolę w tej strategii, z tych samych powodów, dla których spełniało tę rolę w utrzymywaniu pokoju i stabilizacji w Europie w ciągu minionego półwiecza. Sukces NATO w czasie zimnej wojny był o wiele większy niż tylko osiągnięcia z racji jego funkcjonowania jako efektywnego mechanizmu militarnego zbiorowej obrony i odstraszania. NATO okazało się bezcenną instytucją polityczną, która wprzęgła narodowe interesy militarne w proces współpracy i integracji. Jest także transatlantyckim łącznikiem, zapewniającym stałe zaangażowanie Stanów Zjednoczonych i Kanady w sprawy europejskiego bezpieczeństwa. Nowe państwa chcą wstąpić teraz do NATO z tych samych powodów, dla których obecni członkowie zdecydowali się na kontynuowanie działania tej organizacji: te funkcje nadal mają znaczenie. NATO nie potrzebuje wroga, aby nadal trwać, ponieważ ma trwały zespół zadań do spełnienia.
Dzięki przyjęciu nowych członków NATO będzie mogło lepiej wypełniać nowe zadania, konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa w Europie. Rozszerzenie będzie sprzyjać realizacji reform demokratycznych i stabilizacji, wzmocni zdolność NATO do zbiorowej obrony, będzie promowało regionalną harmonię, szerzej rozłoży obowiązki, pomoże w uniknięciu stworzenia destabilizującej strefy niepokojów i niestabilności w Europie, stworzy lepszy klimat do rozwoju rynkowego i ekonomicznego powodzenia w Europie Środkowej i Wschodniej. Korzyści te są pełniej opisane w następnym rozdziale tego raportu.
Jednocześnie NATO, które ma się rozszerzyć, różni się od NATO z czasów zimnej wojny. Nowi członkowie wstąpią do NATO, które na różne sposoby już dostosowuje się do nowych zadań ery postzimnowojennej.
Proces adaptacji rozpoczął się w 1990 roku, zaraz po zburzeniu muru berlińskiego. W lipcu 1990 r., w dużej mierze dzięki aktywnemu przywództwu prezydenta Busha i jego administracji, deklaracja szczytu londyńskiego NATO ustanowiła nowe cele Sojuszu, wezwała do zmian w strategii i strukturach militarnych i ogłosiła, że Sojusz przestaje uważać Rosję za swojego przeciwnika. Wysiłki te zostały potwierdzone w przyjętej w Kopenhadze w lipcu 1991 r. deklaracji Sojuszu, która określiła, że zadaniem NATO jest "pomóc stworzyć Europę nie podzieloną i wolną". Na szczycie NATO w Rzymie w listopadzie 1991 r. Sojusz przyjął Koncepcję Strategiczną, w której potwierdzono stałe znaczenie zbiorowej obrony i jednocześnie skierowano NATO do realizacji nowych zadań z dziedziny bezpieczeństwa, takich jak misje poza obszarem NATO, zarządzanie w warunkach kryzysowych i operacje pokojowe. Na tym samym szczycie NATO utworzyło Północnoatlantycką Radę Współpracy (North Atlantic Cooperation Council - NACC), w celu zapewnienia formalnej struktury współpracy politycznej i militarnej pomiędzy NATO i byłymi krajami komunistycznymi.
Od tego czasu NATO podjęło następne kroki w celu dalszej adaptacji. Na szczycie w Brukseli w styczniu 1994 r. Sojusz podjął trzy ważne decyzje. Po pierwsze, uruchomił Partnerstwo dla Pokoju, aby umożliwić intensywną polityczną i wojskową współpracę z nowymi europejskimi krajami demokratycznymi, jak również z innymi krajami, m.in. tymi, które dotychczas były neutralne. PdP okazało się ważnym i efektywnym programem zarówno dla tych krajów, jak i dla Sojuszu. Należy do niego dwadzieścia siedem państw, a Komórka Koordynacji Partnerstwa została utworzona w Mons w Belgii (w Kwaterze Głównej Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie). Do końca 1996 r. odbyło się dwadzieścia siedem dużych ćwiczeń wojskowych, a ponadto wiele ćwiczeń z partnerami "w duchu" PdP. Program ten potwierdza swoją wartość w Bośni, gdzie trzynaście państw partnerskich PdP bierze udział w dowodzonych przez NATO operacjach pokojowych na Bałkanach.
Drugą inicjatywą podjętą w Brukseli w 1994 r. była koncepcja Międzynarodowych Połączonych Sił do Zadań Specjalnych (Combined Joint Task Force - CJTF). Koncepcja ta umożliwi siłom NATO bardziej elastyczne działania w czasie konfliktów regionalnych, opanowywania kryzysów, operacji pokojowych. Pozwoli ona również na użycie sprzętu dla wsparcia operacji wojskowych przez europejskich członków Sojuszu pod auspicjami Unii Zachodnioeuropejskiej. Chęć zwiększenia roli Europy w NATO została ponownie potwierdzona w Berlinie w lipcu 1996 r. w komunikacie ministerialnym Sojuszu, a wprowadzenie w życie zadań w nim zawartych jest dla Sojuszu pilnym i stałym zadaniem do wykonania.

Rozszerzenie NATO

Trzecim elementem adaptacji NATO, o którym decyzję powzięto w 1994 roku w Brukseli, było przyzwolenie na przyjęcie nowych członków do Sojuszu. Przywódcy NATO oświadczyli, że Traktat Waszyngtoński pozwala na przyjmowanie nowych państw europejskich w imię zasady zwiększania bezpieczeństwa w rejonie północnoatlantyckim oraz że oczekują i powitają z radością członkostwo demokratycznych państw leżących na wschód od NATO. Sojusz zaczął realizować ten cel poprzez zamówienie raportu, opublikowanego we wrześniu 1995 r., który zawierał uzasadnienie i opis procesu jego rozszerzenia. Inne konkluzje, które raport ten i działania NATO po jego opublikowaniu potwierdziły, są następujące:
- NATO pozostaje sojuszem obronnym, którego podstawowym zadaniem jest utrzymanie pokoju w regionie euroatlantyckim i zapewnienie bezpieczeństwa jego członkom.
- Celem rozszerzenia jest zintegrowanie większej liczby państw w istniejącej wspólnocie wartości i instytucji, a przez to zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa wszystkich krajów w regionie euroatlantyckim.
- Nowi sojusznicy NATO będą pełnymi członkami Sojuszu, z takimi samymi prawami i obowiązkami, jakie mają obecni członkowie.
- Decyzje dotyczące tego, które państwa przyjąć do NATO, będą podejmowane wyłącznie przez członków Sojuszu poprzez consensus i osobno w każdym przypadku, bez prawa weta dla krajów nie będących członkami NATO.
- Aby przystąpić do NATO, nowi członkowie muszą wykazać poparcie dla zadań i polityki NATO, przywiązanie do demokracji rynkowej i cywilnej kontroli nad wojskiem, osiągnięcie minimalnych standardów w zakresie wojskowej interoperacyjności oraz gotowość wykonywania obowiązków wynikających z członkostwa w Sojuszu.
- Proces rozpatrywania kandydatur i przyjmowania nowych członków będzie stabilny i przejrzysty, w celu budowy zaufania w szeroko pojętym regionie europejskim i poza nim.
- Żadne państwo należące do PdP nie będzie automatycznie wyłączone z kandydowania do członkostwa, a Sojusz zamierza kontynuować proces rozszerzenia w przyszłości.
- Stacjonowanie sił zbrojnych w okresie pokoju na terytorium nowych państw nie jest warunkiem członkostwa, ale też nie jest wykluczone jako opcja. Wszyscy sojusznicy z zasady muszą być przygotowani do wysyłania swoich sił zbrojnych poza terytoria swoich państw w rejonie objętym Traktatem i jest to część ich zobowiązań dotyczących zbiorowej obrony.
- Chociaż nowi członkowie będą mieli pełne gwarancje bezpieczeństwa ze strony NATO, kraje NATO nie mają zamiaru, nie planują i nie widzą powodu do rozmieszczania broni nuklearnej na terytoriach nowych członków.

Opierając się na tych zasadach, w grudniu 1995 r. Sojusz zdecydował o rozpoczęciu serii rocznych intensywnych rozmów z poszczególnymi krajami, skupiając się na tych, które wyraziły chęć przystąpienia do NATO. Jedenaście państw zdecydowanie wyraziło taką chęć i rozpoczęło takie rozmowy: Albania, Czechy, Estonia, Macedonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia. W grudniu 1996 r. ministrowie NATO powzięli decyzję o zorganizowaniu szczytu przywódców krajów członkowskich NATO w dniach 8 i 9 lipca 1997 r. w Madrycie, na którym wybrane kraje spośród wymienionych jedenastu państw zostaną zaproszone do rozpoczęcia rozmów o przyłączeniu. Celem tych rozmów będzie przyjęcie jednego lub więcej nowych członków do 1999 roku.
Na podstawie artykułu X Traktatu Waszyngtońskiego z 1949 roku, przyjęcie nowych członków może odbywać się wyłącznie za jednomyślną zgodą aktualnych członków Sojuszu, zgodnie z konstytucyjnymi wymaganiami każdego z nich. W Stanach Zjednoczonych sprawa włączenia nowych członków do Traktatu będzie przedłożona Senatowi celem uzyskania jego rady i zgody, co wymaga większości dwóch trzecich głosów. Ponadto uzyskanie funduszy potrzebnych dla wsparcia procesu rozszerzenia NATO będzie wymagało zgody obu izb Kongresu w toku normalnego corocznego przyjmowania budżetu. Sojusz przyjął nowych członków trzykrotnie: Grecję i Turcję w 1952 roku, Republikę Federalną Niemiec w 1955 roku i Hiszpanię w 1982 roku.

Rozdział następny Powrót do początku