2. Infrastruktura i gospodarka
2.1. Umacnianie regionów granicznych we współzawodnictwie europejskim o zdobywanie należnej pozycji
Celem polityki regionalnej dotyczącej infrastruktury i gospodarki w regionach granicznych i transgranicznych powinno być dążenie do wzajemnego skoordynowania, a ostatecznie do zharmonizowania infrastrukturalnych, gospodarczych i społecznych przedsięwzięć i norm oraz do niwelowania różnic w rozwoju powstałych wskutek istnienia granic. Dlatego też niezbędne jest podporządkowanie tej polityki podstawowym celom polityki narodowej i europejskiej w takich dziedzinach jak np. polityka agrarna, strukturalna, zagospodarowania przestrzennego, regionalna, społeczna itp. "Regionalne i transgraniczne koncepcje rozwoju" oraz "Programy operacyjne" powinny być opracowywane i uzupełniane staraniem regionów granicznych i transgranicznych oraz jako podstawa ich wspólnego rozwoju.
2.2. Poprawa infrastruktury komunikacyjnej
Połączenia komunikacyjne i sieci zaopatrzenia w energię mają rosnące znaczenie międzynarodowe. Dlatego zaliczane są do najistotniejszych przedsięwzięć i instrumentów polityki zagospodarowania przestrzennego oraz polityki regionalnej w regionach transgranicznych. Budowa, względnie rozbudowa sieci dróg i połączeń kolejowych, lotnisk, szlaków żeglugi wodnej i portów ma dla obszarów przygranicznych borykających się po dziś dzień ze skutkami swego peryferyjnego położenia ogromne znaczenie zarówno w skali państwowej jak i europejskiej. Dzięki temu zostaną stworzone niezbędne przesłanki współpracy transgranicznej. Połączenia międzynarodowe przebiegające przez regiony graniczne i transgraniczne muszą łączyć je z centralnymi ośrodkami w głębi kraju. Bowiem dopiero specyficzne dla danego regionu połączenia i wykorzystanie zakrojonej na szeroką skalę infrastruktury ładu przestrzennego sprawią, że wyeliminowane zostaną tzw. "wąskie gardła" spowodowane przygranicznym usytuowaniem i regiony te staną się pomostami między państwami, a jednocześnie dojdzie do wewnętrznej aktywizacji obszarów pogranicza. Międzynarodowe połączenia nie mogą uczynić z regionów granicznych i transgranicznych wyłącznie obszarów tranzytowych. Przy budowie względnie rozbudowie infrastruktury komunikacyjnej należy uwzględniać zarówno interesy ludzi żyjących na tych terenach, jak i wymogi ochrony środowiska naturalnego, przyrody i krajobrazu. Projekty dotyczące infrastruktury komunikacyjnej należy zrealizować wyłącznie w przypadku równoprawnego udziału zainteresowanych regionów granicznych i transgranicznych. Następujące przedsięwzięcia mogą przyczynić się do rozwoju regionów granicznych i transgranicznych:
ukierunkowanie celów polityki komunikacyjnej w oparciu o wspólną strategię w dziedzinie polityki ładu przestrzennego, polityki regionalnej i europejskiej, nie tylko zaś na usprawnienie aktualnego stanu w ruchu komunikacyjnym i jego przepustowości,
rozbudowa w określonych regionach granicznych połączeń infrastrukturalnych o dalekim zasięgu w celu przezwyciężenia ich dotychczasowej peryferyjności (Europa Południowa, Pireneje, Alpy, Europa Środkowa i Wschodnia) oraz dostosowania środków transportu do uwarunkowań przestrzennych,
likwidowanie istniejących luk w połączeniach transgranicznych w drodze powiązania ze sobą regionalnych, narodowych i transeuropejskich osi oraz sieci komunikacyjnych,
wspólne, a nie oparte na konkurencji planowanie nowych i rozwój istniejących już portów lotniczych,
rozbudowa transgranicznych sieci dróg dla granicznego ruchu osobowego, usuwanie przeszkód w korzystaniu z nich, a także niwelowanie utrudnień wynikających z systemów taryfowych,
budowa, względnie rozbudowa przejść granicznych na wszystkich zewnętrznych granicach Unii Europejskiej, a także w Europie Środkowej i Wschodniej celem skrócenia czasu oczekiwania i przyspieszenia biegu transportu,
rozbudowa, względnie budowa uzgodnionych na szczeblu transgranicznym terminali transportu kombinowanego i centrów przeładunkowego ruchu towarowego,
rozbudowa transgranicznych sieci energetycznych,
koordynacja instrumentów wspierania i finansowania po obu stronach granicy, aby stworzyć przesłanki założeń polityki komunikacyjnej służącej przenoszeniu punktu ciężkości transportu na kolej i żeglugę wodną,
korzystanie z programów Unii Europejskiej służących wspieraniu regionów granicznych i celem stworzenia bezpośrednich projektów transgranicznych.
2.3. Poprawa sieci telekomunikacyjnej i informatycznej
Rozwój sieci telekomunikacyjnej i informatycznej stwarza dla przyszłego rozwoju regionów granicznych i przygranicznych zwłaszcza na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej i w Europie Środkowej i Wschodniej przyszłościowe szanse wyjścia z narodowej i europejskiej peryferyjności oraz wyeliminowania następstw niekorzystnego położenia. Dlatego wzywa się Unię Europejską i wszystkie rządy państw, by niezbędne inwestycje w dziedzinie telekomunikacji i informatyki były przeprowadzone w regionach granicznych i transgranicznych co najmniej równocześnie z analogicznymi przedsięwzięciami na pozostałych obszarach o gęstym zaludnieniu i znacznym stopniu uprzemysłowienia. Przy rozbudowie nowoczesnych sieci telekomunikacyjnych nie należy powielać błędów z przeszłości, tak jak to miało miejsce w przypadku inwestycji infrastrukturalnych (np. komunikacja), bowiem tylko w ten sposób obszary dotychczas upośledzone będą mogły korzystać z nowoczesnej telekomunikacji i informatyki. Następujące przedsięwzięcia w dziedzinie telekomunikacji przyczyniać się mogą w decydujący sposób do rozwoju regionów granicznych i transgranicznych oraz do usunięcia uszczerbków spowodowanych peryferyjnym położeniem:
rozbudowa sieci telekomunikacyjnych i informatycznych w systemie ISDN na obszarach przygranicznych,
transgraniczna rozbudowa sieci infostrad o zasięgu ponadregionalnym,
likwidowanie barier administracyjnych, gospodarczych i technicznych w dziedzinie telekomunikacji i informatyki wynikających z nadgranicznego położenia,
tworzenie przygranicznych systemów taryfowych (np. dla telefonii, systemów poczty elektronicznej oraz wizualnego przekazywania danych i informacji),
wspieranie używanych w ruchu transgranicznym central telefonicznych jako ośrodków rozdzielczych telekomunikacji na słabo zaludnionych obszarach przygranicznych,
rozbudowa transgranicznych ośrodków przekazu informacji obejmujących uniwersytety, wyższe szkoły zawodowe i instytucje oświatowe,
transgraniczna wymiana danych między uniwersytetami, placówkami badawczymi etc. Służąca przekazywaniu innowacji, informacji i wyników badań oraz informująca o rozwoju rynku w skali międzynarodowej, możliwościach dotarcia do klienta etc.
2.4. Poprawa sytuacji gospodarczej
Podczas gdy infrastruktura na pograniczu często stwarza dopiero przesłanki współpracy gospodarczej, to skoordynowana polityka gospodarcza i zatrudnienia winna bezpośrednio służyć poprawie regionalnego rozwoju gospodarczego w układzie transgranicznym. Pomimo dostrzegalnych różnic gospodarczych w Europie Południowej, Zachodniej, Środkowej i Wschodniej, w europejskich strefach przygranicznych istnieje wiele wspólnych problemów, które przeszkadzają w tworzeniu nowych inwestycji w dziedzinie przemysłu i usług oraz w przeprowadzaniu koniecznej restrukturyzacji istniejącego przemysłu oraz usuwania dysproporcji gospodarczych na obszarach przygranicznych o słabości strukturalnej. W partnerskich związkach na płaszczyźnie regionalnej, państwowej i europejskiej należy bezzwłocznie podjąć następujące przedsięwzięcia zmierzające do:
poprawy transgranicznej kooperacji małych i średnich zakładów produkcyjnych,
rozwoju nowych transgranicznych powiązań pomiędzy producentami i dostawcami (gdy dawne transgraniczne struktury przemysłowe uległy załamaniu, a nowe nie zdążyły się jeszcze rozwinąć),
tworzenia zastępczych miejsc pracy dla osób, których aktywność zawodowa na obszarze granicznym przestanie być aktualna wraz z powstaniem europejskiego rynku wewnętrznego (np. cło, spedycja), bądź też wraz z rosnącą integracją Europy Środkowej i Wschodniej,
rozwiązywania problemów strukturalnych transgranicznego rynku pracy,
transgranicznej kooperacji w dziedzinie zwalczania nielegalnej działalności i pośrednictwa na rynku pracy,
usuwanie czynników ujemnie odbijających się na konkurencyjności, a wynikających z przygranicznego położenia (publiczne i prywatne procedury przetargowe, bariery administracyjne, dumping społeczny, czasowe różnice w sprawności działania sektora pocztowego itp.),
rozwiązywania problemów społecznych wywołanych rosnącym przygranicznym ruchem wahadłowym ludności,
stwarzania przesłanek (placówki, nauczyciele, programy nauczania) umożliwiających naukę języka kraju sąsiedniego we wszystkich typach szkół,
wspierania transgranicznego kształcenia zawodowego przy uwzględnieniu specyfiki wymogów danego państwa,
budowy sieci połączeń na transgranicznym rynku pracy poprzez współdziałanie pracodawców, związków zawodowych i urzędów pracy,
wspólnego wykazywania oraz stwarzania warunków prawnych i podatkowych służących prowadzeniu działalności gospodarczej w transgranicznych ośrodkach przemysłowych,
wykorzystanie rosnących stopniowo korzyści finansowych w strefach granicznych, a to nie tylko w kategoriach bezwzględnej konkurencji, lecz także w celu wyrównania i uzupełniania szans,
rozwijania koncepcji turystyki transgranicznej dla wzmożenia ruchu turystycznego jako istotnego czynnika gospodarki lokalnej,
uzgadniania zastosowań instrumentów służących wspieraniu polityki regionalnej i gospodarczej po obu stronach granicy, opracowywania i aktualizacji wspólnych podstawowych danych statystycznych.
2.5. Usprawnienie działalności placówek zaopatrzenia, obsługi i służb publicznych
Placówki te mogłyby być w regionach przygranicznych bardziej sensownie zaplanowane, korzystniej finansowane i lepiej wykorzystane, gdyby określono potrzeby w relacjach transgranicznych i porzucono myślenie w kategoriach połowiczności. Dotyczy to w szczególności służby zdrowia (szpitale, centra rehabilitacyjne, domy spokojnej starości), placówek oświatowych (przedszkola, szkoły dwujęzyczne, uniwersytety, wyższe szkoły zawodowe, placówki kształcenia zawodowego) i usług publicznych (pogotowie ratunkowe i ratownictwo, regionalne ośrodki sportowe, policja, osiedla mieszkaniowe). Do przedsięwzięć służących ulepszaniu pracy placówek zaopatrzenia i służb publicznych w obrocie transgranicznym należy zaliczyć:
ustalanie potrzeb jako podstawy dla wspólnego planowania i rozwoju transgranicznych placówek i służb publicznych,
tworzenie transgranicznych związków celowych,
eliminowanie barier prawnych i finansowych,
wspieranie transgranicznych placówek oświatowych oraz systemów dokształcania zawodowego,
planowanie i uruchomienie transgranicznych zakładów utylizacji odpadów i surowców wtórnych,
rozliczanie kosztów transgranicznych placówek zaopatrzenia i służb publicznych w oparciu o obowiązujące w danym państwie przepisy (np. tworzenie funduszy refundacyjnych itd.),
tworzenie zabezpieczonych od strony prawnej transgranicznych planów zapobiegania katastrofom, systemów ratunkowych, itd.
3. Doskonalenie transgranicznej ochrony środowiska i przyrody
Powietrze, woda i rozwój przyrody nie zatrzymują się na granicy. Dlatego istnieje potrzeba skuteczniejszej ochrony środowiska i przyrody wykraczającej poza granicę, która powinna być włączona do transgranicznego modelu zagospodarowania przestrzennego. Kształtowanie krajobrazu w regionach granicznych i transgranicznych wymaga takich samych wspólnych działań, jak w przypadku problemów transgranicznych związanych z zanieczyszczaniem powietrza i wody, ograniczaniem ilości odpadów i ich utylizacją, wykorzystaniem surowców wtórnych oraz walką z hałasem. Należy przy tym uwzględnić znaczne różnice w ochronie środowiska naturalnego i przyrody oraz wynikające z tego priorytety w poszczególnych regionach granicznych i transgranicznych. Celem skutecznych i uzgodnionych w kategoriach troski o ład przestrzenny działań w regionach granicznych i transgranicznych należałoby podjąć następujące przedsięwzięcia:
opracowywanie transgranicznych programów ochrony środowiska i przyrody na szczeblu regionalnym, państwowym i europejskim,
tworzenie transgranicznych ośrodków wypoczynku, terenów i parków przyrodniczych oraz krajobrazowych, transgranicznych obszarów ochrony biologicznej,
badanie ochrony środowiska naturalnego pod kątem ewentualnych zagrożeń mogących występować po obu stronach granicy (np. w przypadku planowanej lokalizacji zakładów przemysłowych, wykorzystywania zasobów wód gruntowych, inwestycji obciążających środowisko naturalne),
tworzenie transgranicznych banków danych dotyczących środowiska naturalnego i ekologicznych systemów wczesnego ostrzegania,
dążenie do osiągania coraz wyższych standardów ochrony środowiska po obu stronach granicy,
wyczerpujące informowanie ludności i w miarę możliwości równoprawne wysłuchiwanie zainteresowanych po obu stronach granicy,
transgraniczne systemy informacji i kształcenia jako instrumenty zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska naturalnego.
4. Rozwiązywanie problemów przygranicznego ruchu osobowego
Liczba osób zatrudnionych po jednej stronie granicy a zamieszkałych po drugiej jest w skali europejskiej znaczna i waha się w zależności od zmian warunków gospodarczych na danych obszarach państw narodowych. Ustawicznie wzrasta liczba osób przekraczających granicę z powodu dokonywania zakupów, w celach turystycznych lub z racji osobistych. W jednoczącej się Europie przygraniczny ruch osobowy musi być zatem traktowany jako zjawisko powszednie. Oczywiste jest, że pojawiają się tu znaczne różnice dotyczące problemów związanych z tym ruchem na wewnętrznych granicach Unii Europejskiej, na jej zewnętrznych granicach z krajami Europy Południowej, Środkowej i Wschodniej, oraz także na granicach Europy Środkowo-Wschodniej. Ponadto należy dostrzegać różnice między legalnym a nielegalnym ruchu wahadłowym osób w pasie przygranicznym. Rozwiązywaniu problemów przygranicznego ruchu osobowego służyć mogą następujące przedsięwzięcia:
stosowanie Europejskiej Karty Praw Socjalnych we wszystkich państwach i regionach granicznych,
wprowadzenie do ustawodawstwa narodowego zasad "Białej Księgi polityki socjalnej Komisji Europejskiej",
opracowywanie regionalnych katalogów transgranicznych praw i obowiązków dla przygranicznego ruchu osobowego,
kontynuacja rozwoju układów o przyjaźni i umów o stowarzyszaniu państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów basenu Morza Śródziemnego ze swoimi bezpośrednimi sąsiadami oraz z Unią Europejską celem rozwiązywania problemów przygranicznego ruchu osobowego na zewnętrznych granicach UE oraz w samej Europie Środkowej i Wschodniej,
poprawa współdziałania między policją, urzędnikami celnymi i służbami ochrony granic w celu transgranicznego zwalczania przestępczości przy jednoczesnym wsparciu przez odpowiednie władze w euroregionach,
otwarcie i ulepszenie tzw. "małego" ruchu granicznego dla mieszkańców stref nadgranicznych (utrzymywanie małych przejść na tzw. "zielonych granicach", etc.),
uproszczenie kontroli granicznej dla osób, które w ruchu wahadłowym zmuszone są do przekraczania granicy kilka razy dziennie,
wprowadzenie przedsięwzięć umożliwiających rekompensatę zmiennych dochodów i wahań kursów walut uwarunkowanych sytuacją przygraniczną,
ulepszona ochrona miejsc pracy osób przekraczających granicę w ruchu wahadłowym ze względów zarobkowych,
usuwanie dysproporcji w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, opodatkowania, etc.,
poprawa transgranicznej ochrony praw konsumentów.
5. Wspieranie transgranicznej współpracy kulturalnej
Usuwanie nieufności i budowanie wzajemnego zaufania oraz bliskich kontaktów z obywatelami są istotnymi czynnikami we wszelkiej współpracy transgranicznej. Stanowi ona ważną przesłankę wszystkich przyszłych przedsięwzięć prowadzących do rozwoju wzajemnego zaufania. Znajomość całokształtu regionu pogranicza, jego uwarunkowań geograficznych, strukturalnych, gospodarczych, społeczno-kulturalnych i historycznych jest przesłanką aktywnego współuczestnictwa obywateli i wszystkich innych partnerów. Jest to ściśle powiązane z nieskrępowanym przez istniejące granice odbywaniem wspólnych spotkań na gruncie społeczno-kulturalnym. Regiony graniczne i transgraniczne pragną i mogą wnosić istotny wkład w rozwój intensywnych kontaktów i powiązań w duchu integracji europejskiej, nie rezygnując przy tym ze swej bogatej różnorodności kulturowej. Transgraniczna współpraca kulturalna przyczynia się również do lepszego zrozumienia etnicznych i narodowych mniejszości oraz znalezienia dla ich problemów koniecznych rozwiązań. Tym samym stanowi istotny wkład w dzieło tolerancji i porozumienia między narodami. Władze polityczne i administracyjne oraz prasa, radio i telewizja winny stwarzać przesłanki dobrosąsiedzkich stosunków i przyczyniać się do usuwania uprzedzeń. Transgraniczna współpraca kulturalna staje się częścią składową rozwoju regionalnego przez:
udział obywateli, władz oraz ugrupowań politycznych i społecznych po obu stronach granicy,
upowszechnianie w sposób trwały i powtarzalny informacji o uwarunkowaniach geograficznych, strukturalnych, gospodarczych, społeczno-kulturalnych i historycznych regionów transgranicznych,
przedstawianie regionów transgranicznych na mapach i atlasach, na łamach publikacji oraz w materiałach służących nauczaniu,
wykształcenie kręgu zaangażowanych specjalistów upowszechniających wiadomości związane z danym regionem,
udział Kościołów, szkół, placówek kształcenia dla dorosłych i młodzieży, instytucji ochrony zabytków, stowarzyszeń reprezentujących różne dziedziny życia kulturalnego, bibliotek, muzeów etc. Jako czynnych partnerów w dziele pokojowego rozwoju i współistnienia narodów w strefach granicznych,
wspieranie partnerstwa, spotkań młodzieżowych i rodzinnych, imprez sportowych, wymiany urzędników, seminariów, zjazdów studyjnych i spotkań ekumenicznych, seminariów fachowych etc. Dotyczących transgranicznej tematyki regionalnej,
poszanowanie wspieranie mniejszości narodowych np. poprzez wzajemne i obowiązujące prawnie oświadczenia oraz gwarancje rządowe służące ocaleniu ich własnej kultury oraz tworzeniu odpowiednich placówek (szkoły, biblioteki itd.), a także przez ratyfikację konwencji Rady Europy dotyczącej ochrony mniejszości i ich języków,
włączenie języka kraju sąsiedzkiego do programów nauczania wszystkich typów szkół,
równouprawnienie i upowszechnienie znajomości języka kraju sąsiedzkiego, względnie dialektów jako części składowej transgranicznego rozwoju regionalnego i przesłanki umożliwiającej wzajemne komunikowanie się,
popieranie nauki języków i wzajemnych kontaktów jako środka umożliwiającego adaptację ludności do warunków życia i spędzania wolnego czasu w społeczności europejskiej,
współpracę środków masowego przekazu dzięki wspólnym, ciągłym publikacjom prasowym i informacyjnym oraz programom emitowanym w transgranicznej lub regionalnej sieci radiowej i telewizyjnej,
rozbudowywanie oraz wspólne wspieranie istniejących instytucji kulturalnych jako transgranicznych placówek służących ogólnoregionalnej prezentacji i wykorzystaniu (zespoły sceniczne, orkiestry, troska o rozwój kultury).
6. Środki organizacyjne i prawne
Gospodarka od dawna zorganizowała się i rozwinęła transgranicznie, korzystając często z poparcia państw i czynników europejskich. Dlatego korzystnym byłoby tworzenie transgranicznych instytucji publiczno-prawnych przy współudziale i przynależności do stowarzyszeń terytorialnych tak regionalnych, jak i lokalnych które w sposób demokratyczny sterowałyby transgranicznym rozwojem gospodarczym. Wszystkie dotychczas utworzone komisje transgraniczne oraz instancje, które powstaną w przyszłości, powinny zgodnie z zasadą prospołecznego podejmowania decyzji angażować do współdziałania czynniki na płaszczyźnie komunalnej i regionalnej lub w drodze umów powodować ich odpowiedzialność.
W związku z zaawansowanym rozwojem i zrastającym się rynkiem wewnętrznym wynikają dla Unii Europejskiej i jej państw członkowskich szczególne zobowiązania. Instrumentami prawnymi w tym zakresie są:
zastosowanie Madryckiej Konwencji Ramowej Rady Europy (1981) wraz z Protokołem Dodatkowym, które służą doskonaleniu współpracy transgranicznej między lokalnymi wspólnotami i władzami terytorialnymi. Możliwości wynikające z tej Konwencji stwarzają niezbędne przesłanki dla rozwiązywania problemów w przyszłości w drodze umów zarówno dwustronnych jak i wielostronnych,
opierające się na tym dwustronne lub wielostronne umowy regulujące współpracę transgraniczną na poziomie stowarzyszeń terytorialnych, tak regionalnych jak i lokalnych (przykładowe umowy: BENELUX, Niemcy/Holandia, Włochy/Francja , Włochy/Austria, Francja/Hiszpania, Francja/Niemcy, planowane: Hiszpania/Portugalia),
Europejska Wspólnota Interesów Gospodarczych (EWIG) jako transgraniczny instrument prawny umożliwiający partnerom łączenie fragmentów działalności gospodarczej,
wykorzystanie Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) jako nowej płaszczyzny politycznego i praktycznego współdziałania z regionami granicznymi i transgranicznymi.
Opierając się o zobowiązania rządów podjęte zgodnie z wymogami prawa międzynarodowego, można tymi instrumentami prawnymi objąć szeroki zakres działalności gospodarczej, komunalnej i regionalnej oraz zapobiegać powstawaniu problemów natury publiczno-prawnej w dziedzinie bytu społecznego. Jako instrumenty organizacyjne służyć tu mogą następujące rozwiązania powstałe dzięki inicjatywie własnej regionów przygranicznych:
tworzenie przez regiony transgranicznych stowarzyszeń dysponujących własnymi sekretariatami i środkami finansowymi, jako przesłanką do uzyskiwania wsparcia z zewnątrz,
opracowywanie "Transgranicznych koncepcji rozwoju" dla euroregionów, obejmujących wszystkie dziedziny współżycia ludzi i stanowiących podstawę dla programów wykonawczych lub operacyjnych, a także dla przedsięwzięć i projektów aż po fazę ich transgranicznego wdrażania,
przestrzeganie zasady subsydiarności także w toku współpracy transgranicznej na szczeblu regionalnym i lokalnym, która to pozostawia czynnikom państwowym możliwość cedowania ich uprawnień,
bliska interesom obywateli postawa w przypadkach arbitrażu, transgraniczne poradnictwo dla osób regularnie przekraczających granice, opracowywanie wspólnych map, tekstów statystyk, itp.,
ustalanie prawomocnych odbiorców świadczeń i partnerów umów, jako przesłanki do uzyskiwania środków finansowych oraz zarządzania nimi (kwestie legalizacji oraz uprawnień i zobowiązań, celowość zastosowania itd.).