CZĘŚĆ     V
NIEWAŻNOŚĆ, WYGAŚNIĘCIE I ZAWIESZENIE DZIAŁANIA TRAKTATÓW

D   z   i   a   ł   1.   Postanowienia ogólne

Artykuł 42
Ważność i trwanie mocy wiążącej traktatów


        1. Ważność traktatu lub zgody państwa na związanie się traktatem może być zakwestionowane jedynie przez zastosowanie niniejszej konwencji.
        2. Wygaśnięcie traktatu, jego wypowiedzenie lub wycofanie się jednej ze stron mogą mieć miejsce jedynie w wyniku zastosowania postanowień samego traktatu lub niniejszej konwencji. Tę samą regułę stosuje się także do zawieszania działania traktatu.

Artykuł 43
Obowiązki wynikające z prawa międzynarodowego niezależnie od traktatu

        Nieważność, wygaśnięcie lub wypowiedzenie traktatu, wycofanie się z niego strony lub zawieszenie jego działania w wyniku zastosowania niniejszej konwencji lub postanowień traktatu nie wpływają w niczym na obowiązek jakiegokolwiek państwa wypełniania jakiegokolwiek zobowiązania zawartego w traktacie, któremu ono podlega na mocy prawa międzynarodowego, niezależnie od traktatu.

Artykuł 44
Podzielność postanowień traktatowych

        1. Przewidziane w traktacie lub wynikające artykułu 56 prawo strony do wypowiedzenia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu może być wykonywane jedynie w odniesieniu do całego traktatu, chyba że akurat traktat postanawia inaczej lub strony inaczej to uzgodnią,
        2. Podstawa do unieważnienia, wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu, uznana w niniejszej konwencji, może być powołana tylko w odniesieniu do całego traktatu, z wyjątkiem tego, co przewidziano w następujących ustępach lub w artykule 60.
        3. Jeżeli podstawa ta dotyczy wyłącznie określonych postanowień, można się na nią powołać wyłącznie w odniesieniu do tych postanowień, gdy:
  a) wspomniane postanowienia, jeśli chodzi o ich stosowanie, dają się oddzielić od reszty traktatu;
  b) wynika z traktatu lub w inny sposób ustalono, że przyjęcie tych postanowień nie stanowiło istotnej podstawy zgody innej strony lub stron na związanie się traktatem jako całością, oraz
  c) dalsze wypełnianie pozostałej części traktatu nie byłoby sprawiedliwe.
        4. W przypadkach przewidzianych w artykułach 49 i 50 państwo uprawnione do powołania się na oszustwo lub przekupstwo może uczynić to w odniesieniu do całości traktatu bądź – w przypadkach wskazanych w ustępie 3 – tylko do poszczególnych postanowień.
        5. W przypadkach przewidzianych w artykułach 51, 52 i 53 nie jest dozwolone żadne wydzielanie postanowień traktatu.

Artykuł 45
Utrata prawa do powoływania się na podstawę unieważnienia, wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu

        Państwo nie może powoływać się na podstawę unieważnienia, wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu według artykułów 46 – 50 lub artykułów 60 i 62, jeżeli po uzyskaniu wiadomości o tych faktach:
  a) wyraźnie zgodziło się, że traktat – zależnie od przypadku – jest ważny, pozostaje w mocy lub ma nadal działać, albo
  b) z jego zachowania się należy sądzić, że uznało – zależnie od przypadku – ważność traktatu, jego utrzymanie w mocy lub w działaniu.

D   z   i   a   ł   2.   Nieważność traktatów
Artykuł 46
Postanowienia prawa wewnętrznego dotyczące kompetencji do zawierania traktatów

        1. Państwo nie może powoływać się na to, że jego zgoda na związanie się traktatem jest nieważna, ponieważ została wyrażona z pogwałceniem postanowienia jego prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji do zawierania traktatów, chyba że to pogwałcenie było oczywiste i dotyczyło normy jego prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu.
        2. Pogwałcenie jest oczywiste, jeżeli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze.

Artykuł 47
Szczególne ograniczenia upoważnienia do wyrażania zgody państwa

        Jeżeli upoważnienie przedstawiciela do wyrażenia zgody państwa na związanie się określonym traktatem zostało poddane szczególne ograniczeniu, to zaniechanie przez przedstawiciela przestrzegania tego ograniczenia nie może być powołane jako unieważniające zgodę przez niego wyrażoną, chyba że ograniczenie to zostało notyfikowane pozostałym państwom negocjującym przed wyrażeniem przez niego takiej zgody.

Artykuł 48
Błąd

        1. Państwo może powoływać się na błąd w traktacie dla unieważnienia swojej zgody na związanie się tym traktatem, jeżeli błąd ten dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo to przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany, i które stanowiły zarazem istotną podstawę jego zgody na związanie się traktatem.
        2. Ustęp 1 nie ma zastosowania, jeżeli dane państwo swoim własnym zachowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub jeżeli okoliczności były tego rodzaju, że zwracały uwagę tego państwa na możliwość błędu.
        3. Błąd dotyczący tylko sformułowań tekstu traktatu nie wpływa na jego ważność; wówczas stosuje się artykuł 79.

Artykuł 49
Oszustwo

        Jeżeli państwo zostało nakłonione do zawarcia traktatu drogą oszukańczego postępowania innego państwa negocjującego, państwo to może powołać się na oszustwo jako unieważniające jego zgodę na związanie się traktatem.

Artykuł 50
Przekupstwo przedstawiciela państwa

        Jeżeli wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem zostało spowodowane w drodze przekupienia jego przedstawiciela – bezpośrednio lub pośrednio – przez inne państwo negocjujące, państwo to może powołać się na takie przekupstwo jako czynnik unieważniający jego zgodę na związanie się traktatem.

Artykuł 51
Przymus wobec przedstawiciela państwa

        Wyrażenie zgody na związanie się traktatem, które zostało spowodowane w drodze przymusu wobec jego przedstawiciela przez czyny lub groźby skierowane przeciwko niemu, nie ma żadnego skutku prawnego.

Artykuł 52
Przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły

        Traktat jest nieważny, jeżeli jego zawarcie zostało zawarte przez groźbę lub użycie siły z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego, wyrażonych w Karcie Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 53
Traktaty sprzeczne z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cognes)

        Traktat jest nieważny, jeżeli w chwili jego zawarcia jest sprzeczny z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego. W rozumieniu niniejszej konwencji imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym charakterze.

D   z   i   a   ł   3.   Wygaśnięcie i zawieszenie działania traktatów

Artykuł 54
Wygaśnięcie traktatu lub wycofanie się z niego na podstawie jego postanowień lub za zgodą stron


        Wygaśnięcie traktatu lub wycofanie się strony z niego może mieć miejsce:
  a) zgodnie z postanowieniami traktatu lub
  b) w każdym czasie za zgodą wszystkich stron po konsultacji z pozostałymi umawiającymi się państwami.

Artykuł 55
Zmniejszenie się liczby stron traktatu wielostronnego poniżej liczby niezbędnej do jego wejścia w życie


        Jeżeli traktat nie postanawia inaczej, traktat wielostronny nie wygasa jedynie z powodu faktu, że liczba stron spadnie poniżej liczby niezbędnej do jego wejścia w życie.

Artykuł 56
Wypowiedzenie lub wycofanie się z traktatu nie zawierającego postanowienia dotyczącego wygaśnięcia, wypowiedzenia lub wycofania się


        1. Traktat, który nie zawiera postanowienia dotyczącego jego wygaśnięcia i nie przewiduje wypowiedzenia ani wycofania się z niego, nie podlega wypowiedzeniu ani wycofaniu się z niego, chyba że:
  a) ustalono, że strony miały zamiar dopuścić możliwość wypowiedzenia lub wycofania się, bądź
  b) prawa do wypowiedzenia lub wycofania się można domniemywać się z charakteru traktatu.
        2. Strona powinna notyfikować co najmniej na dwanaście miesięcy naprzód swój zamiar wypowiedzenia traktatu lub wycofania się z niego na podstawie ustępu 1.

Artykuł 57
Zawieszenie działania traktatu na podstawie jego postanowień lub za zgodą stron


        Działanie traktatu względem wszystkich stron lub określonej strony może być zawieszone:
  a) zgodnie z postanowieniami traktatu lub
  b) w każdym czasie za zgodą wszystkich stron po konsultacji z innymi umawiającymi się państwami.

Artykuł 58
Zawieszenie działania traktatu wielostronnego w drodze porozumienia tylko między niektórymi stronami


        1. Dwie lub więcej stron traktatu wielostronnego mogą zawrzeć porozumienie o czasowym zawieszeniu działania postanowień traktatu jedynie między sobą, jeżeli:
  a) możliwość takiego zawieszenia jest przewidziana w traktacie lub
  b) zawieszenie takie nie jest zakazane przez traktat, z zarazem:
        (i) nie wpływa na korzystanie przez pozostałe strony z ich praw wynikających z traktatu ani na wypełnianie ich obowiązków,
      (ii) nie niezgodne z przedmiotem i celem traktatu.
        2. Jeśli w przypadku przewidzianym w ustępie 1 pod literą a) traktat nie postanawia inaczej, odnośne strony notyfikują pozostałym stronom swój zamiar zawarcia porozumienia i te postanowienia traktatu, których działanie zamierza zawieśić.

Artykuł 59
Wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu wskutek zawarcia traktatu późniejszego


        1. Traktat uważa się za wygasły, jeżeli wszystkie jego strony zawrą późniejszy traktat dotyczący tego samego przedmiotu oraz:
  a) z późniejszego traktatu wynika – lub w inny sposób ustalone – że strony zamierzały, aby dane zagadnienie było regulowane przez ten traktat, lub
  b) postanowienia późniejszego traktatu są do tego stopnia nie do pogodzenia z postanowieniami wcześniejszego, że te dwa traktaty nie nadają się do równoczesnego stosowania.
        2. Wcześniejszy traktat będzie się uważać jedynie za zawieszony w działaniu, jeżeli z późniejszego traktatu wynika – lub inaczej jest ustalone – że taki był zamiar stron.

Artykuł 60
Wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu w następstwie jego naruszenia


        1. Istotne naruszenie działania traktatu dwustronnego przez jedną ze stron upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części.
        2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron upoważnia:
  a) pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo też do spowodowania jego wygaśnięcia:
        (i) bądź w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia,
      (ii) bądź między wszystkimi stronami;
  b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunkach między nią a państwem winnym naruszenia;
  c) każdą stronę, inną niż winne naruszenia państwo, do powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez jedną ze stron radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu.
        3. W rozumieniu niniejszego artykułu istotne naruszenie traktatu polega na:
  a) nie przewidzianym w niniejszej konwencji odrzuceniu traktatu lub
  b) pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu.
        4. Poprzednie ustępy nie uchylają żadnego postanowienia samego traktatu, mającego zastosowanie w wypadku jego naruszenia.
        5. Ustępy 1 – 3 nie mają zastosowania do postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o charakterze humanitarnym, w szczególności do postanowień zakazujących stosowania wszelkiego rodzaju represaliów przeciwko osobom chronionym przez takie traktaty.

Artykuł 61
Powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonywanie traktatu


        1. Strona może powołać się na niemożność wykonywania traktatu jako podstawę jego wygaśnięcia lub wycofania się z niego, jeżeli ta niemożność wynika z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu. Jeżeli niemożność jest czasowa, może ona być powołana jedynie jako podstawa do zawieszenia działania traktatu.
        2. Niemożność wykonania nie może być powołana przez stronę jako podstawa wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu, jeżeli niemożność ta jest wynikiem naruszenia przez tę stronę obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu.

Artykuł 62
Zasadnicza zmiana okoliczności


        1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła w stosunku do tych, które istniały w czasie zawarcie traktatu, i jaka nie była przewidziana przez strony, nie może być powołana jako podstawa wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba że:
  a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się traktatem oraz
  b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu.
        2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powołana jako podstawa wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego:
  a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub
  b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu.
        3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać się na zasadniczą zmianę okoliczności jako podstawę wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także powołać się na tę zmianę jako podstawę zawieszenia działania traktatu.

Artykuł 63
Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych


        Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych między stronami traktatu nie wpływa na stosunki prawne między stronami ustanowione między nimi przez traktat, chyba że istnienie stosunków dyplomatycznych i konsularnych jest niezbędne w odpowiednim stopniu do stosowania traktatu.

Artykuł 64
Powstanie nowej imperatywnej normy powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens)


        Jeżeli powstanie nowa imperatywna norma powszechnego prawa międzynarodowego, jakikolwiek istniejący traktat sprzeczny z tą normą staje się nieważny i wygasa.

D   z   i   a   ł   4.   Procedura

Artykuł 65
Procedura, jaką należy stosować w związku z nieważnością, wygaśnięciem, wycofaniem się lub zawieszeniem działania traktatu


        1. Strona, która na podstawie postanowień niniejszej konwencji powołuje się na wadę swojej zgody na związanie się traktatem bądź na podstawę zakwestionowania ważności traktatu, jego wygaśnięcia, wycofania się z niego lub zawieszenia jego działania, musi notyfikować pozostałym stronom swoje roszczenie. Notyfikacja powinna wskazywać środki, jakie proponuje się podjąć w odniesieniu do traktatu, oraz ich uzasadnienie.
        2. Jeżeli po upływie okresu, który – z wyjątkiem przypadków szczególnie pilnych – nie powinien być krótszy niż trzy miesiące od otrzymania notyfikacji, żadna ze stron nie wniesie żadnego sprzeciwu, strona dokonująca notyfikacji może podjąć proponowane przez siebie środki w sposób przewidziany w artykule 67.
        3. Jeżeli jednak sprzeciw zostanie wniesiony przez którąkolwiek z pozostałych stron, strony powinny szukać rozwiązania za pomocą środków wskazanych w artykule 33 Karty Narodów Zjednoczonych.
        4. Żadne z postanowień poprzednich ustępów nie wpływa na prawa lub obowiązki stron, wynikające z jakichkolwiek postanowień będących w mocy, wiążących strony w przedmiocie załatwiania sporów.
        5. Bez uszczerbku dla artykułu 45 fakt, że państwo nie dokonało uprzednio notyfikacji przewidzianej w ustępie 1, nie stoi na przeszkodzie, aby dokonało jej w odpowiedzi innej stronie żądającej wykonania lub zarzucającej jego pogwałcenie.

Artykuł 66
Postępowanie sądowe, rozjemcze i pojednawcze

        Jeżeli w ciągu dwunastu miesięcy od dnia wniesienia sprzeciwu nie osiągnięto żadnego rozwiązania zgodnie z ustępem 3 artykułu 65, stosuje się następującą procedurę:
  a) każda ze stron sporu dotyczącego stosowania lub interpretacji artykułu 53 lub 64 może, w drodze pisemnej skargi, przedłożyć go do rozstrzygnięcia Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości, chyba że strony, za wspólnym porozumieniem, zgodzą się poddać spór arbitrażowi;
  b) każda ze stron sporu dotyczącego zastosowania lub interpretacji któregokolwiek z pozostałych artykułów części V niniejszej konwencji może wszcząć procedurę przewidzianą w załączniku do konwencji przez wniesienie odpowiedniego żądania do Sekretarza Generalnego Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 67
Dokumenty dotyczące uznania traktatu za nieważny, wygasły lub wycofania się z niego albo zawieszenia jego działania

        1. Notyfikacja przewidziana w ustępie 1 artykułu 65 musi być dokonana na piśmie.
        2. Każdy akt stwierdzający nieważność traktatu, jego wygaśnięcie, wycofanie się z niego zawieszenie jego działania, zgodnie z postanowieniami tego traktatu lub ustępów 2 albo 3 artykułu 65, powinien być dokonany w formie dokumentu przekazanego pozostałym stronom. Jeżeli dokument ten nie jest podpisany przez głowę państwa, szefa rządu lub ministra spraw zagranicznych, przedstawiciel państwa przekazujący go może być wezwany do okazania pełnomocnictwa.

Artykuł 68
Odwołanie notyfikacji oraz dokumentów przewidzianych w artykułach 65 i 67

        Notyfikacja lub dokument przewidziany w artykułach 65 i 67 mogą być odwołane w każdym czasie, zanim wywołają skutki prawne.

D   z   i   a   ł   5.   Następstwa nieważności, wygaśnięcia lub zawieszenia działania traktatu

Artykuł 69
Następstwa nieważności traktatu


        1. Nieważny jest traktat, którego nieważność została ustalona zgodnie z niniejsza konwencją. Postanowienia traktatu nieważnego nie mają mocy prawnej.
        2. Jeżeli jednak na podstawie takiego traktatu zostały dokonane jakieś czynności prawne:
  a) każda ze stron może zażądać od każdej pozostałej strony, aby w miarę możności przywróciła w ich wzajemnych stosunkach sytuację, jaka by istniała, gdyby te czynności nie zostały dokonane;
  b) czynności dokonane w dobrej wierze, zanim powołano się na nieważność, nie stają się bezprawne z powodu samej nieważności traktatu.
        3. W przypadkach odnoszących się do artykułów 49, 50, 51 lub 52, ustępu 2 nie stosuje się do strony, której można zarzucić oszustwo, przekupstwo lub przymus.
        4. W przypadku nieważności zgody określonego państwa na związanie się traktatem wielostronnym, powyższe zasady mają zastosowanie w stosunkach między tym państwem i stronami traktatu.

Artykuł 70
Następstwa wygaśnięcia traktatu

        1. Jeżeli traktat inaczej nie postanawia lub strony inaczej się nie umówią, wygaśnięcie traktatu na podstawie jego postanowień lub zgodnie z niniejsza konwencją:
  a) zwalnia strony z obowiązku dalszego wypełniania traktatu,
  b) nie wpływa na żadne prawa lub obowiązki ani na sytuację prawną stron, powstałe wskutek wykonywania traktatu przed jego wygaśnięciem.
        2. Jeżeli państwo wypowie traktat wielostronny lub wycofa się z niego, ustęp 1 stosuje się do stosunków między tym państwem a każdą z pozostałych stron traktatu począwszy od dnia, w którym takie wypowiedzenia lub wycofanie się nabiera mocy prawnej.

Artykuł 71
Następstwa nieważności traktatu sprzecznego z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego

        1. W przypadku traktatu, który jest nieważny na podstawie artykułu 53, strony powinny:
  a) usunąć w miarę możności następstwa wszelkich czynności dokonanych w oparciu o jakiekolwiek postanowienie sprzeczne z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego oraz
  b) doprowadzić swoje wzajemne stosunki do zgodności z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego.
        2. W przypadku traktatu, który staje się nieważny i wygasa na podstawie artykułu 64, wygaśnięcie traktatu:
  a) zwalnia strony od jakiegokolwiek obowiązku dalszego wykonywania traktatu,
  b) nie narusza żadnego prawa, obowiązku lub sytuacji prawnej stron stworzonej wskutek wykonywania traktatu przed jego wygaśnięciem pod warunkiem, że te prawa, obowiązki lub sytuacje prawne mogą odtąd być utrzymane tylko w zakresie, w jakim ich utrzymanie nie jest samo przez się sprzeczne z nową imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego.

Artykuł 72
Następstwa zawieszenia działania traktatu

        1. Jeżeli traktat inaczej nie postanawia lub strony inaczej tego nie uzgodnią, zawieszenie działania traktatu na podstawie jego postanowień lub zgodnie z niniejszą konwencją:
  a) zwalnia strony, między którymi działanie traktatu zostało zawieszone, z obowiązku wypełniania traktatu w ich wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia,
  b) nie wpływa, poza tym, na stosunki prawne ustanowione przez traktat między stronami.
        2. W czasie zawieszenia traktatu strony powinny powstrzymać się od czynności mogących przeszkodzić przywróceniu jego działania.

Powrót do początku